گزارشی از وضعیت پناهندگان و آوارگان فلسطینی در لبنان

گزارشی از وضعیت پناهندگان و آوارگان فلسطینی در لبنان
پناهندگان فلسطینی و امید همیشه زنده بازگشت به سرزمین تاریخی خود

در ابتدا، همانند تمام اردوگاههای پناهندگان، کمپ های آوارگان فلسطینی در لبنان برای مدت زمان موقت و محدود احداث گردیدند. بدنبال تأسیس دولت اسرائیل، فلسطینیان آواره و بی دفاع که بدنبال خشونت لجام گسیخته صهیونیست ها ناچار به ترک خانه و کاشانه خود شده بودند، امیدوار بودند که در مدت زمان نه چندان طولانی به سرزمین آبا و اجدادی دور خود بازخواهند گشت.

بر طبق آخرین آمار سازمان ملل متحد، هم اکنون اکثریت ۴۵۰ هزار پناهنده فلسطینی در ۱۲ کمپ وابسته به این سازمان زندگی می کنند. با وجود افزایش جمعیت فلسطینی ساکن این کمپ ها، مساحت این اردوگاهها از سال تأسیس آنها (۱۹۴۸) تاکنون تغییری نکرده است. برای مقابله با پدیده افزایش جمعیت ساکن اردوگاهها، خانواده ها ناچار به ساختن اطاقی در حاشیه محل اقامت خود و یا افزودن طبقه ای بر «ساختمان» محل سکونت می باشند. کمیته ویژه پناهندگان فلسطینی وابسته به سازمان ملل متحد UNRWA در خصوص شرایط زیستی حاکم در اردوگاهها می نویسد: «وضعیت زندگی در کمپ های آوارگان فلسطینی وخامت بار و اسفناک است. به عبارت بهتر، اردوگاههای پناهندگان فلسطینی از فقر، بیکاری، نبود حداقل زیربنای شایسته و لازم برای زندگی انسانی، تمرکز بالای جمعیت و ... رنج می برند».

رژیم لبنان هیچکدام از کنوانسیون های مربوط به امور دفاع از حقوق پناهندگان مصوبه ۱۹۵۱ و هم چنین پروتکل مصوبه ۱۹۶۷ را امضاء نکرده است. در اینجا بد نیست اشاره کنیم که پروتکل مصوبه ۱۹۶۷ دامنه اجرایی کنوانسیون مصوبه سال ۱۹۵۱ را گسترش می دهد. با این وجود این رژیم اغلب قطعنامه های مربوط به حقوق بشر در خصوص دفاع و حمایت از پناهندگان را به امضاء رسانده است. بر طبق موازین حقوق بین الملل، قوانین بین المللی بر قوانین کشوری اولویت و برتری دارند. اما این اصل بین المللی در نادر موارد محترم شمرده شده و کمتر دادگاه، قانون کشوری و یا مصوبه اداری در این کشور برای پاسخگویی به نیازمندیهای ویژه پناهندگان و متقاضیان پناهندگی پیش بینی شده است.
قبل از تجاوزارتش صهیونیستی اسرائیل (سال ۱۹۸۲ ) به لبنان، این کشور مرکز جهانی جنبش ملی فلسطین بشمار می رفت. جنگ لبنان در ۶ ژوئن ۱۹۸۲ با هدف پایان دادن به حضور جنبش مقاومت فلسطین تحت رهبری ساف مستقر در بیروت آغاز گردید. از وقایع مهم این تجاوز، قتل عام وحشیانه پناهندگان فلسطینی ساکن اردوگاههای صبرا و شتیلا توسط شبه نظامیان مسیحی می باشد که با حمایت و چراغ سبز صهیونیست های جنایتکار اسرائیلی به فرماندهی آریل شارون (معروف به قصاب صبرا و شتیلا) صورت گرفت. بعد از خروج اجباری نیروهای سیاسی ـ نظامی فلسطینی از لبنان، رژیم حاکم بر این کشور با اتخاذ سیاست امنیتی و ستمگرانه علیه توده های پناهنده بی دفاع فلسطینی، حقوق بنیادین و دمکراتیک سابق ویژه پناهندگان و آوارگان را بکلی منحل نمود.

فلسطینیان که نزدیک به ۱۰ درصد جمعیت ساکن لبنان را تشکیل می دهند، در انزوای کامل اجتماعی، سیاسی و اقتصادی بسر برده و قوانین جاری لبنان آنها را به عنوان مردم درجه ۲ بحساب می آورد. رژیم لبنان، از ترس فروپاشی ثبات شکننده سیاسی کشور، از اعطای حقوق پایه ای مانند حق شهروندی و ... به فلسطینیان ساکن اردوگاهها خودداری می نماید. به عنوان مثال، بدنبال قانون مصوبه سال ۲۰۰۱، فلسطینیان از حق ماکیت بر زمین و ساختمان در لبنان محروم می باشند.

قوانین و محرومیت های بسیاری در خصوص حق اشتغال و قانون کار به منظور جلوگیری از بهبود وضع زندگی فلسطینیان ساکن اردوگاهها به اجرا در آمده و رایج می باشد. در این خصوص بد نیست یادآور شویم که تا سال ۲۰۱۰، اشتغال در یکسری رشته های کاری برای فلسطینیان ممنوع بود. رشته هایی چون: وکالت، حسابداری، منشی گری، تجارت، داروسازی، برق کار، نگهبانی، رانندگی، آشپزی، آرایشگری، صرافی، ناشر و چاپگری، مکانیسین، مهندسی، پرسنل درمانی و ... از سال ۲۰۱۰، بدنبال یکسری مذاکرات و توافقات بین گروههای سیاسی مختلف لبنان، تغییرات مثبتی در شرایط زندگی روزمره فلسطینیان قابل مشاهده است. به عنوان مثال، از سال ۲۰۱۰، کار تنها در رشته های وکالت، پزشکی و امور نظامی برای فلسطینیان ممنوع می باشد. قانون مصوبه سال ۲۰۱۰، حاصل مذاکرات طولانی بین احزاب مسیحی طرفدار سختگیری و محرومیت مطلق در عرصه بهبود زندگی روزمره پناهندگان فلسطینی و احزاب چپ و مسلمان ـ طرفدار اعطای امتیازات و حقوق بیشتر برای آوارگان فلسطینی ـ می باشد.

تاکنون محدودیت های شغلی تأثیر مستقیم و منفی بر حقوق انسانی و شرایط زیستی، حق مسکن و سطح زندگی توده آواره و پناهنده فلسطینی داشته است. در این میان بد نیست اشاره کنیم که کودکان، نوجوانان و جوانان فلسطینی امکان استفاده از نظام آموزش عمومی لبنان را ندارند. برای برطرف کردن جزئی این کمبود و محرومیت، UNRWA اقدام به تأسیس ۷۴ مدرسه و ۲ مرکز آموزش حرفه ای نموده است. دایره ویژه امور پناهندگان فلسطینی وابسته به سازمان ملل متحد طی گزارشی در این خصوص توضیح می دهد که نیمی از نوجوانان فلسطینی قبل از اتمام دوره تحصیلات متوسطه، نظام آموزشی را ترک می گویند و تنها یک درصد آنها امکان ورود به دانشگاه و تحصیلات عالیه دانشگاهی را پیدا می کنند. و با وجود آن که درصد کودکان و نوجوانان حاضر در نظام آموزشی به مرور رو به افزایش و بهبود می باشد، فرصت های شغلی برای جوانان فارغ التحصیل بیش از پیش کم و نازل می باشد. در این خصوص بد نیست به نمونه اقبال عساء Iqbal Assa اشاره کنیم. اقبال عساء جوان آواره فلسطینی در لبنان متولد و بزرگ شده است. وی هم اکنون جوان ترین پزشک عضو سازمان پزشکان جهان می باشد. اقبال، پزشک حاذق فلسطینی بخاطر فلسطینی پناهنده و آواره ساکن لبنان به هیچ وجه نمی تواند به شغل طبابت در این کشور بپردازد.

به همین خاطر، هم اکنون ۵۶ درصد از پناهندگان فلسطینی بیکار می باشند. UNRWA در این خصوص توضیح می دهد که تنها ۳۷ درصد از پناهندگان فلسطینی ساکن لبنان به معنی واقعی کلمه شاغل می باشند. ۷۵ درصد از فلسطینیان درآمدی کمتر از حداقل حقوق رسمی لبنان (۳۰۵ دلار برای زنان و ۳۶۹ دلار برای مردان) دارند و ۹۵ درصد از آنها از خدمات بیمه های درمانی و اجتماعی محرومند. و با وجودی که تاکنون پناهندگان فلسطینی شاغل در لبنان بیش از ۱۴ میلیون دلار به صندوق ملی بیمه های اجتماعی و درمانی این کشور واریز نموده اند، همچنان از دریافت مزایای بیمه های درمانی محرومند.

با وجودیکه نام اکثریت قریب به اتفاق آوارگان فلسطینی در لیست پناهندگان فلسطینی UNRWA و یا دوایر ویژه لبنان این سازمان دیده می شوند، شمار بسیاری از آنان از دریافت حداقل مزایای ویژه پناهندگان و آوارگان محرومند. در چنین شرایطی نیازی به توضیح وضعیت پناهندگان بدون مدرک پناهندگی و گواهی تولد نیست. در لبنان این گروه از جمعیت آواره فلسطینی به عنوان ساکنین غیرقانونی شمرده می شوند. آنها از حق ازدواج، حق برخورداری از تحصیلات متوسطه، نام نویسی برای تحصیلات عالیه در دانشگاههای دولتی و حتی خصوصی محرومند. افزون بر این، بنابه قوانین رژیم لبنان، کودکان این افراد، حتی در صورت تولد در خاک لبنان نیز از داشتن گواهی تولد و شناسنامه و حق تحصیل و نام نویسی در کودکستان و دبستان و ... محرومند.

در تاریخ ۱۱ سپتامبر ۱۹۶۵ اتحادیه عرب با صدور پروتکلی یکسری پیشنهادات برای بهبود وضع زندگی روزمره آوارگان و پناهندگان فلسطینی در تمام ممالک عربی را به تصویب رساند. هدف از صدور این پروتکل تضمین برابری و برادری بین فلسطینیان و شهروندان عرب در زمینه برخورداری از حق اشتغال، آزادی رفت و آمد و حق بازگشت به سرزمین آباء و اجدادی خود بود. این پروتکل توسط رژیم های وقت عراق، مصر، سوریه و اردن به تصویب و به مورد اجراء گذارده شد. رژیم های لبنان و کویت از تصویب این پروتکل به خاطر ترس از ایجاد رقابت و تفرقه در صحنه بازار کار بین آوارگان فلسطینی و شهروندان خودی، خودداری نمودند.